Τα έθιμα της Αποκριάς

Το άναμμα της Πάλια-Πούλιας

   

Το έθιμο της Πάλια-Πούλιας έλκει την καταγωγή του από την παγανιστική πυρολατρεία και τις πανάρχαιες εθιμικές εκδηλώσεις, που αναφέρονταν στο θεό Πάνα.

   Η Πάλια-Πούλια είναι η συμβολική απεικόνιση του αστερισμού της εφτάστερης Πλειάδας (της Πούλιας). Είναι ο αστερισμός των εφτά θυγατέρων του Άτλαντα και της Πλειόνης (Ταϋγέτη, Ηλέκτρα, Αλκυόνη, Αστερόπη, Κελαινώ, Μαία και Μερόπη).

   Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι οι Πλειάδες ανακάλυψαν το άσμα - το τραγούδι- και τις νυχτερινές γιορτές. Η Πάλια-Πούλια είναι καθαρότατα ελληνική ονομασία. Είναι ευκρινέστατα ένα κατάλοιπο των αρχαίων Ορεστών. Πιθανότατα πρόκειται για εθιμικό δρώμενο, που συνυπήρχε μαζί με άλλες γιορταστικές εκδηλώσεις, που ήταν νυχτερινές, αφιερωμένες από τους Ορέστες στις εφτά αδελφές θεές, τις Πλειάδες!...

   Πέρασε και αυτό στο χριστιανικό ελληνορθόδοξο τρόπο ζωής μαζί με πολλά αρχαοελληνικά έθιμα και δρώμενα. Η αρχαιοελληνική πολυθεΐα είχε πολλή ομορφιά και με τις ανθρωπιστικές της προεκτάσεις αντιμαχόταν το κακό.

   Οι νεοέλληνες τις Πλειάδες τις ονόμασαν Πούλια. Συνάγεται από όσα ιστορικά και λαογραφικά στοιχεία γνωρίζουμε, ότι οι Χριστιανοί από τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας, που συγκρότησαν την ελληνική κοινότητα της Χρούπιστας (σημ. Άργος Ορεστικό) υιοθέτησαν την πυρά των Πλειάδων και την ονόμασαν Πάλια-Πούλια..."έστι μεθερμηνευόμενον αρχαίες Πλειάδες".

   Η Πάλια-Πούλια είναι το εξέχον αποκριάτικο εθιμικό δρώμενο του Άργους Ορεστικού. Γι΄αυτό το λόγο γινόταν γενική επιστράτευση του παιδόκοσμου της γειτονιάς για το μάζεμα, μεταφορά και φύλαξη των αγκαθιών της Πυράς.

  Το στήσιμο της Πάλια-Πούλιας (Παλιαπούλιας), που γινόταν συνήθως παραμονή της Αποκριάς, δεν είναι (ήταν) μια απλή συσσώρευση των αγκαθιών και των άλλων καυσίμων. Η Πάλια-Πούλια κτιζόταν! Στερεωνόταν πρώτα ο κορμός ενός ιστού και τριγύρω του στρώνονταν και διαδοχικά πατιούνταν τα αγκάθια, τα οποία αν δεν ήταν καλά πατημένα, δεν καίγονταν. Σχηματίζονταν έτσι ένας αγκάθινος κώνος μεγάλων διαστάσεων.

   Υπήρχε ανταγωνισμός, όχι ποια γειτονιά θ' άναβε πρώτη την Πάλια-Πούλια της, αλλά ποια θα την άναβε τελευταία. Αργότερα οι γειτονιές ανταγωνίζονταν ποια Πάλια-Πούλια θα είναι μεγαλύτερη σε όγκο και μέγεθος.Οι φλόγες έφταναν ως είκοσι μέτρα ύψος...

   Στο μεταξύ καίγονταν όλα τ' αγκάθια της Πάλια-Πούλιας κι απόμενε μόνο η ζιάρη, όπως ονόμαζαν τα πυρωμένα κάρβουνα. Τότε το αντέτι, δηλαδή η παράδοση, απαιτούσε, να πηδήσουν πάνω από τα καπνίζοντα ακόμη κάρβουνα όλοι οι νέοι άνδρες!... Αυτό γινόταν, για καούν οι πειρασμοί του φαλού...

   Αφού τελείωναν τα πηδήματα, η αποκριάτικη σύναξη αραίωνε.

Ανδρέας Σεμάσης - Τοπική Εφημερίς "Η ΟΡΕΣΤΙΣ"

ΤΟ «ΧΑΣΚΑ» ή « ΧΑΣΚΑΡΙ»

Το ίδιο βράδυ, είτε στα σπίτια είτε γύρω από τις φωτιές, τελείται κι άλλο ένα έθιμο της Αποκριάς, συμβολικό, το «χάσκα» ή «χάσκαρι», από το ρήμα χάσκω. Στον ξύλινο κλώστη–πλάστη της πίτας δένουν με μια κλωστή ένα βρασμένο αυγό. Αραδιάζονται όλοι και δοκιμάζουν να το χάψουν, καθώς περνάει αιωρούμενο από μπροστά τους. Εξάλλου είναι διασκεδαστικό το θέαμα, να κυνηγά κανείς με ανοιχτό το στόμα ένα αβγό, που κινείται κρεμασμένο.

Οι παλιοί πάντως για την ερμηνεία του εθίμου αυτού έλεγαν: «το στόμα κλείνει την Τυρινή της Κυριακής μ' ένα αβγό, για ν' ανοίξει το Πάσχα πάλι με αβγό». Έτσι συμβόλιζαν αυτή την περίοδο της νηστείας.

Με όλα αυτά τα έθιμα της Αποκριάς, την Παλιαπούλια, που καίει και καθαρίζει τα αγκάθια απ΄ τα χωράφια, τον καθαρτικό χορό και το πήδημα πάνω από τη φωτιά,το «χάσκαρι» εξηγείται πως με το γιόρτασμα της Αποκριάς και της Καθαροδευτέρας στον τόπο μας μπαίνουμε στη Μεγάλη Σαρακοστή, που για μας όπως και για τους άλλους Έλληνες, σημαίνουν μέρες νηστείας και μέρες ψυχικού και σωματικού καθαρισμού.

Το Γαϊτανάκι 

Από τα πιο γνωστά πανελλαδικά έθιμα, που διατηρούνται αυτούσια ως τις μέρες μας, είναι το γαϊτανάκι. Το γαϊτανάκι είναι ένας χορός που δένει απόλυτα με το χρώμα και το κέφι της απόκριας.

Δεκατρία άτομα χρειάζονται γι’ αυτόν το χορό. Ο ένας κρατά ένα μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου κρέμονται 12 μακριές κορδέλες, διαφορετικού χρώματος η καθεμιά. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο έθιμο. Οι υπόλοιποι δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν σε ζευγάρια. Καθώς κινούνται γύρω από το στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του κι έτσι πλέκουν τις κορδέλες πάνω του δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς. Όταν πια οι κορδέλες τυλιχτούν στο στύλο και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά σε αυτόν, τότε ο χορός τελειώνει και το στολισμένο γαϊτανάκι μένει να θυμίζει το αποκριάτικο πνεύμα.
Φωτογραφίες: Νίκη Τερψιάδου, Δασκάλα